Τα τελευταία χρόνια έχουμε όλοι ίσως παρατηρήσει να αναρτώνται στο διαδίκτυο πολλά άρθρα blogger, stickers (τα περίφημα αυτοκόλλητα) ή φωτογραφίες που αναφέρονται στην ευτυχία και την θετικότητα. Τόσα πολλά που συχνά μας πείθουν πως η ευτυχία είναι εύκολη υπόθεση και αν το αποφασίσουμε, από Δευτέρα μαζί με την δίαιτα που αναβάλλουμε, θα καταφέρουμε να νιώσουμε ευτυχισμένοι. Θεμιτά τα κίνητρα όσων αναρτούν αλλά πολλά και τα ερωτήματα που γεννιόνται. Τι είναι τελικά η ευτυχία και πόσο εύκολο είναι να την κατακτήσουμε ειδικά στις σημερινές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες; Η θετικότητα από την άλλη εξαρτάται από εμάς και πώς αυτή συμβάλλει στην προσωπική ευτυχία; Πώς μπορώ να βιώσω την ευτυχία όταν νιώθω τον κόσμο γύρω μου να γκρεμίζεται; Αναζητήσαμε και βρήκαμε κάπου στην Κύπρο να διδάσκει, τον πλέον ειδικό για να απαντήσει σε αυτά και ακόμη περισσότερα ερωτήματα. Τον κ. Αναστάσιο Σταλίκα, καθηγητή Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, που έχει αφιερώσει θα λέγαμε και επικεντρώσει τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα γύρω από τον κλάδο της Θετικής Ψυχολογίας, ένα νέο κλάδο που μελετάει τα Θετικά Συναισθήματα και κατ’επέκταση την Ευτυχία. Ας αφήσουμε τον ίδιο να μοιραστεί μαζί μας όσα πολλά και ενδιαφέροντα γνωρίζει και έχουν προκύψει μετά από μακροχρόνια μελέτη και έρευνα.
Η συνέντευξη παραχωρήθηκε στη Φωτεινή Βαρδάκα για λογαριασμό του ELNIPLEX, το 2016. Πρόκειται για αναδημοσίευση.
Πολύς ή λίγος ο λόγος που γίνεται τώρα τελευταία για την Θετική Ψυχολογία κ. Σταλίκα;
Ενδιαφέρουσα ερώτηση. Θα έλεγα πολύς αλλά όχι πάντα με την καλή έννοια. Η αλήθεια είναι ότι έχουμε κατακλυστεί λίγο με όλα αυτά τα θέματα περί θετικής ψυχολογίας, θετικής ενέργειας, θετικής σκέψης γενικότερα και προσωπικά θεωρώ ότι δεν είναι ότι καλύτερο θα μπορούσε να συμβεί για τον κλάδο της Θετικής Ψυχολογίας, σαν επιστημονικό φορέα.
Με άλλα λόγια χάνει την επιστημονικότητά του;
Ακριβώς! Με άλλα λόγια ακούμε πολλά πράγματα περί θετικότητας και θετικής ψυχολογίας αλλά ένα πολύ μεγάλο κομμάτι αυτών είναι λίγο pop, χωρίς να έχουν μία επιστημονική βάση ενώ πολλές φορές συναντάμε μια υπεραπλούστευση ή και ακρότητες. Οπότε έχουμε διάφορα παραδείγματα ανθρώπων οι οποίοι μας λένε δες τα όλα θετικά, σκέψου θετικά, φταις εσύ που δεν καταφέρνεις να τα βλέπεις θετικά, ότι όχι μόνο δεν πάνε καλά τα πράγματα για σένα αλλά φταις κιόλας γιατί δεν βλέπεις τα πράγματα από τη θετική τους πλευρά. Ή υπεραπλουστεύσεις του στυλ άμα πεις, σκεφτείς ή θελήσεις πολύ κάτι αυτό θα συμβεί ενώ δεν είναι τόσο εύκολα τα πράγματα.
Η Θετική Ψυχολογία τι προτείνει και ποιο είναι το αντικείμενό της;
Η Θετική Ψυχολογία είναι ένας καινούριος κλάδος ο οποίος επικεντρώνεται στο να καταλάβει τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους, τι είναι αυτό που λέμε «ευ ζειν», τι είναι αυτό που λέμε, subjective happiness, υποκειμενική ευτυχία. Στόχος μας είναι να πάρουμε τους ανθρώπους από το σημείο μηδέν, όπου το σημείο μηδέν είναι η φάση της απάθειας, της απουσίας του πόνου, από εκεί που λέμε ότι «είμαι καλά» αλλά δεν είμαι πραγματικά καλά, ενώ δεν υπάρχει κάτι στραβό στη ζωή μου. Θέλουμε να πάρουμε τους ανθρώπους από εκείνο το σημείο και να γίνουν ευτυχισμένοι, να φτάσουν στο «ευ ζειν», για να ζήσουν μια ολοκληρωμένη ζωή. Οπότε η Θετική Ψυχολογία ψάχνει να βρει την εξαίρεση, ψάχνει να βρει ανθρώπους πετυχημένους, ψάχνει να βρει τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους, τι είναι αυτό που λέμε ευζωία και πώς τελικά μπορεί να το κατακτήσει κανείς.
Κατάφερε να το βρει;
Το ψάχνουμε! Είναι πολύ μεγάλο το ερώτημα και ο κλάδος είναι πολύ μικρός, γεννήθηκε το 1998 στην ουσία. Αν σκεφτείτε ότι άλλες επιστήμες έχουν 2000 χρόνια ζωής και ακόμη δεν κατάφεραν να απαντήσουν σε σημαντικά ερωτήματα, βλέπε ιατρική, βλέπε αστρονομία, η Θετική Ψυχολογία βρίσκεται σε καλό δρόμο. Το σίγουρο είναι ότι μέσα σε αυτά τα 20 χρόνια ύπαρξής του κλάδου τα ευρήματά μας είναι πολλά και ενθαρρυντικά. Για παράδειγμα βρίσκουμε ότι η ευτυχία δεν είναι κάτι μόνιμο αλλά στιγμές της καθημερινότητας. Αφήνουμε πίσω τα κλισέ ότι για παράδειγμα είμαι ευτυχισμένος ή θα είμαι ευτυχισμένος για πάντα, ή ότι η ευτυχία είναι μία γραμμική διαδικασία του στυλ έφτασα μέχρι εδώ και θα είμαι ευτυχισμένος, όπως λέμε είμαι παντρεμένος. Δεν είναι έτσι. Η ευτυχία είναι πολύ αίολη αν θέλετε, υπάρχει σήμερα δεν υπάρχει αύριο, υπάρχει τη σημερινή μου στιγμή. Είναι μία συνεχόμενη διαδικασία το να είναι κανείς ευτυχισμένος, το να είναι μάλλον στη φάση του ευτυχείν.
Ωστόσο στα 20 αυτά χρόνια ύπαρξης του κλάδου, έχουν βρεθεί κάποια πρώτα ευρήματα μετά από έρευνα που δείχνουν τι είναι αυτό που κάνει τον άνθρωπο ευτυχισμένο.
Δεν είναι τόσο απλό, είναι σύνθετο το θέμα. Ωστόσο ένα από τα πράγματα που φαίνεται να κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους είναι η κοινωνική στήριξη. Φαίνεται ότι είμαστε τελικά, καθαρά κοινωνικά ζώα και χρειαζόμαστε ανθρώπους γύρω μας. Και ότι σε αυτό που λέει ο Πάριος «Πιο καλή η μοναξιά» έχει άδικο. Εμείς οι άνθρωποι χρειαζόμαστε κοινωνική στήριξη και ανθρώπους γύρω μας. Όχι απαραίτητα την οικογένειά μας, τα παιδιά μας ή τα εγγόνια μας αλλά ανθρώπους με τους οποίους έχουμε κοινά χαρακτηριστικά, που θεωρούμε ότι άμα συμβεί κάτι κακό θα τρέξουν να μας βοηθήσουν. Ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόμαστε κοινές αρχές, κοινές αξίες. Που μπορούμε να βγούμε έξω να πιούμε μία ρετσίνα, ένα ποτό, να δούμε μια ταινία και να θεωρούμε ότι αυτοί είναι οι άνθρωποί μας. Ότι μας καταλαβαίνουν και τους καταλαβαίνουμε. Ένα δεύτερο που φαίνεται να κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους είναι το νόημα της ζωής μας. Το να νιώθουμε ότι η ζωή μας έχει νόημα, ότι υπάρχει λόγος να σηκωθούμε από το κρεβάτι το πρωί. Και αυτό συνδέεται άμεσα με το κάποιος με έχει ανάγκη, με την έννοια της προσφοράς. Αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι το νόημα της ζωής μας δεν συνδέεται με το «περνάω» καλά, με την έννοια της ευδαιμονίας, της ηδονής, αλλά περισσότερο με το ότι αυτό που κάνω αξίζει τον κόπο, ότι κάνω κάτι που είναι χρήσιμο, ότι συμμετέχω σε ένα δρώμενο, ότι είμαι σε μια ομάδα ανθρώπων και κάνουμε κάτι που αξίζει. Έρχονται για παράδειγμα άνθρωποι στην ψυχοθεραπεία που μου λένε ότι πρέπει να σηκωθώ αύριο το πρωί γιατί πρέπει να ταΐσω τις αδέσποτες γάτες ή να βγάλω το σκύλο βόλτα. Ακόμα και αυτό είναι ένα μέρος από το νόημα της ζωής.
Δηλαδή η ευτυχία μας ετεροκαθορίζεται, εξαρτάται από τους άλλους;
Η ευτυχία μας σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό έχει ένα κομμάτι προσφοράς μέσα. Αυτό που συνήθως μας λένε είναι «Είμαι ευτυχισμένος γιατί μπορώ να βοηθήσω. Είμαι ευτυχισμένος γιατί συμμετέχω σε κάτι μεγαλύτερο από εμένα”. Ο Seligman, ο πατέρας της Θετικής Ψυχολογίας, έχει μιλήσει για τρία επίπεδα ζωής. Το πρώτο επίπεδο της ζωής μας λέει είναι οι ηδονές, είναι το να αφεθώ στις ευχαριστήσεις, στο να ευχαριστήσω τον εαυτό μου. Αλλά αυτό απαραίτητα δεν φτάνει. Ότι το να τρώω καλά, να διασκεδάζω και να περνάω καλά για πάρτη μου είναι πολύ εγωιστικό, πολύ ναρκισσιστικό και δεν με κάνει απαραίτητα ευτυχισμένο. Υπάρχει το δεύτερο επίπεδο που είναι η ευχάριστη ζωή. Που σημαίνει ότι κάνω πράγματα που με ενδιαφέρουν, που με κάνουν να νιώθω περήφανος, που δεν πρόκειται πλέον για ηδονές αλλά για ικανοποιήσεις που παίρνω από τη ζωή μου. Αλλά ακόμη και αυτό δεν αρκεί και φτάνουμε στο τρίτο επίπεδο που είναι η ζωή με νόημα. Ότι κάνω πράγματα και συμμετέχω σε κάτι ανώτερο από εμένα. Ότι συμμετέχω σε ένα κοινωνικό καλό. Στο ερώτημα λοιπόν αν η ευτυχία μου ετεροκαθορίζεται θα σας πω ναι, ετεροκαθαρίζεται στο βαθμό που έχω ανάγκη τους άλλους, να κάνω δηλαδή κάτι για τους άλλους ώστε να νιώσω νόημα στη ζωή μου. Αλλά αυτοκαθορίζεται γιατί έχει να κάνει με τις δικές μου αξίες. Δεν είναι μία λοιπόν η συνταγή της ευτυχίας. Δεν λέει η Θετική Ψυχολογία ότι για να είστε ευτυχισμένοι κάντε εθελοντική εργασία. Αλλά λέει ότι για να είστε ευτυχισμένοι βρείτε ανθρώπους που αγαπάτε και σας αγαπούν, που σέβεστε και σας σέβονται και κάντε πράγματα μαζί που σας γεμίζουν και παράλληλα αυτά που κάνετε να μην αφορούν μόνο τη δική σας ικανοποίηση αλλά να έχουν και μία αίσθηση της προσφοράς, να πηγαίνει κάπου παραπάνω αυτή η βοήθειά σας. Τουλάχιστον οι έρευνες μέχρι στιγμής αυτό μας λένε. Ότι ο συνδυασμός του νοήματος ζωής και η κοινωνική στήριξη, μαζί με τη βίωση θετικών συναισθημάτων , αποτελούν το μυστικό της ευτυχίας, και της μακροζωίας παρεμπιπτόντως.
Πείτε μας δυο λόγια για αυτό. Πώς συνδέεται η ευτυχία με την μακροζωία;
Έγινε μια έρευνα στο Harvard, τα αποτελέσματα της οποίας ανακοινώθηκαν μόλις πέρυσι,φανταστείτε ότι η έρευνα ξεκίνησε το 1920. Η έρευνα αυτή έδειξε ότι άνθρωποι που έζησαν περισσότερα χρόνια και έζησαν ευτυχισμένα, ήταν άτομα τα οποία βίωναν θετικά συναισθήματα, είχαν βρει το νόημα στη ζωή τους και κυρίως είχαν κοινωνική στήριξη, ένιωθαν ότι δεν είναι μόνα τους. Άρα αυτή η έρευνα μας λέει ξεκάθαρα ότι αν θέλετε να ζήσετε πολλά χρόνια και να ζήσετε ευτυχισμένα χρόνια, δημιουργήστε κοινωνικές ομάδες και ασχοληθείτε με πράγματα τα οποία είναι σημαντικά όχι μόνο για εσάς προσωπικά αλλά να έχουν και μια αίσθηση προσφοράς προς τον άλλον .
Πόσο εύκολο είναι κ. Σταλίκα, στα πλαίσια των σημερινών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών, γνωστές σε όλους πια, κάποιος να βιώσει θετικά συναισθήματα, κάποιος να νιώσει ευτυχισμένος;
Κοιτάξτε, εύκολο δεν είναι. Από την άλλη καμιά φορά ακούγομαι λίγο αιρετικός, παρεξηγούμαι. Ξέρετε, η περίοδος που οι Γάλλοι ήταν περισσότερο ευτυχισμένοι στη ζωή τους, ήταν κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Και αυτό είναι συγκλονιστικό αν το σκεφτεί κανείς και είναι συγκλονιστικό διότι εκείνη την περίοδο όλοι ήταν ενωμένοι, παλεύανε για την απελευθέρωση της πατρίδας τους, όλοι σε ένα βαθμό συμμετείχαν στην αντίσταση, στον απελευθερωτικό τους αγώνα. Και αν μιλήσεις με Γάλλους σήμερα που έζησαν εκείνη την περίοδο, σύμφωνα με έρευνες, θα σου πουν ότι εκείνα τα χρόνια ήταν χρόνια ουσίας, ήταν χρόνια που άξιζαν τον κόπο, που ένιωθαν ζωντανοί. Είναι χρόνια που τα θυμούνται ακόμα και τα θυμούνται με δέος και νοσταλγία. Και σκεφτείτε ότι δεν ήταν εύκολα, ήταν δύσκολα χρόνια. Σήμερα όταν μιλάμε για χώρες με ευτυχισμένους ανθρώπους, η χώρα με τον πιο υψηλό δείκτη ευτυχίας είναι η Κόστα Ρίκα, όπου το βιοτικό τους επίπεδο είναι πολύ πιο χαμηλό από το ελληνικό.
Και τι δείχνει η έρευνα για την περίπτωση της Κόστα Ρίκα;
Η έρευνα δείχνει ότι η ευτυχία δεν συνδέεται απαραίτητα με τα λεφτά και με την οικονομική σου κατάσταση , αλλά με την νοηματοδότησή σου, με την κουλτούρα σου, με τις αξίες σου. Νομίζω ότι οι άνθρωποι που έχουν πει ότι η κρίση που περνάμε δεν είναι μια οικονομική κρίση αλλά μια κρίση αξιών έχουνε δίκιο. Το αν αυτή την στιγμή δεν μπορούμε να νιώσουμε ευτυχισμένοι δεν οφείλεται στο ότι δεν έχουμε αρκετά χρήματα για να πάμε ένα τριήμερο στην Αράχωβα ή ταξίδια στο εξωτερικό, είναι γιατί δεν έχουμε από πού να πιαστούμε. Οπότε αν έχουμε μια δυσκολία να νιώσουμε ευτυχισμένοι οι Έλληνες σαν λαός αυτή την περίοδο, είναι γιατί δεν έχουμε εκείνες τις αξίες που θα μας καθοδηγήσουν, που θα μας πούνε τι μας κάνει ευτυχισμένους. Γιατί οι αξίες που είχαμε πιο πριν όπως η οικογένεια, η αγάπη, ο αλληλοσεβασμός έχουν πια πεθάνει, ενώ στις μέρες μας που επικρατεί η ανεξαρτησία, η ελευθερία, ο ατομισμός, δεν μπορούμε να διαχειριστούμε την κρίση γιατί δεν έχουμε τις αξίες, δεν έχουμε την ωριμότητα. Οπότε για μένα το ζητούμενο που λέγεται ευτυχία δεν μπορούμε να το βρούμε γιατί δεν ξέρουμε πώς να την αντλήσουμε, πού να ψάξουμε. Δεν θέλω να γίνω κακός αλλά μου φαίνεται πως οι άνθρωποι είναι λίγο χαμένοι, απογοητευμένοι, από τους πολιτικούς, από τον πολιτικό λόγο, από τις ιδεολογίες. Ξέρετε η δική μου γενιά, που έζησε σε δύσκολα χρόνια ομολογουμένως, είχαμε μια ιδεολογία, είχαμε ένα λόγο να κάνουμε την επανάστασή μας. Θέλαμε να γίνουμε οι «οδοντογλυφίδες» που θα ανοίξουμε τα μάτια του κόσμου. Και αυτό μας έδινε μία φοβερή δύναμη για ζωή, είχαμε ένα λόγο ύπαρξης, για την ισότητα, για την ελευθερία, «Έξω οι βάσεις του θανάτου» λέγαμε. Σήμερα δεν έχουμε λόγο ύπαρξης. Ρωτάς τα νέα παιδιά τι κάνετε και σου λένε ότι ψάχνουν να βρουν τρόπο για να βρουν μια δουλειά να βγάζουνε λεφτά. Και αυτή η έλλειψη των ιδεολογιών και των αξιών είναι που μας κάνει να μη νιώθουμε ευτυχισμένοι. Ίσως ακούγομαι λιγάκι ηλικιωμένος , αλλά νιώθω ότι τα πράγματα έχουν ισοπεδωθεί. Ο έρωτας, το πάθος, οι σχέσεις, φαίνονται να είναι πολύ flat, σε αυτή τη νέα γενιά. Δεν έχουν αυτό τον έρωτα για τη ζωή. Αν δεν έχουνε τα Χ λεφτά να πάνε μια εκδρομή δεν πάνε, γιατί σκέφτονται «Πού να τρέχεις τώρα με το ΚΤΕΛ;», μία τέτοια διαδικασία, η οποία δεν βοηθάει ιδιαίτερα. Όποτε ναι βρισκόμαστε σε μια κρίση αξιών, ναι είναι δύσκολο να είσαι ευτυχισμένος σήμερα, αλλά δεν σημαίνει ότι δεν μπορείς και να είσαι. Πρέπει κανείς να κάνει αυτό που συνηθίζω να λέω τον «εσωτερικό του τουρισμό», να ψάξει να βρει τι αξίζει να κάνει στη ζωή του, τι είναι σημαντικό για αυτόν.
Και κάπου εδώ έρχεται η Θετική Ψυχολογία και προτείνει…
Η Θετική Ψυχολογία προτείνει τρία πράγματα. Το ένα είναι ότι η θετικότητα και τα θετικά συναισθήματα μας κάνουν καλό, τόσο στην σωματική όσο και στην ψυχική μας υγεία. Φαίνεται ότι η θετικότητα λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός που χτίζει την ψυχική μας ανθεκτικότητα. Και αν κάτι χρειαζόμαστε σήμερα προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες της ζωής είναι να είμαστε ψυχικά ανθεκτικοί. Δηλαδή αρκετά δυνατοί έτσι ώστε όταν μας έρθει το χαστούκι να ζαλιστούμε μεν αλλά να μην πέσουμε, και αν πέσουμε, να ξανασηκωθούμε και τώρα που έχουμε φάει το χαστούκι να έχουμε γίνει καλύτεροι , ώστε όταν έρθει το επόμενο η αντίδρασή μας να είναι ακόμη καλύτερη. Το δεύτερο που λέει η Θετική Ψυχολογία είναι ότι ο τρόπος που αφηγούμαστε τη ζωή μας, επηρεάζει τη συναισθηματική μας κατάσταση. Και τι εννοώ με αυτό; Εννοώ ότι ενώ οι πιο πολλοί πιστεύουν ότι οι αντικειμενικές συνθήκες καθορίζουν το βαθμό της ευτυχίας μας η Θετική Ψυχολογία βρίσκει ότι ο βαθμός της ευτυχίας μας καθορίζεται κυρίως από τον τρόπο που ερμηνεύουμε την πραγματικότητα. Ότι δηλαδή ενώ υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι είναι άνεργοι, ζουν με ένα πολύ μικρό μισθό ή μια πολύ μικρή σύνταξη, μένουν σε ένα πολύ μικρό χωριό και κάθονται κάτω από την καρυδιά μας λένε ότι ευτυχία είναι να κάθεσαι κάτω από την καρυδιά και να αγναντεύεις τον Όλυμπο, μας λένε ότι είναι ευτυχισμένοι. Και είναι ευτυχισμένοι γιατί έτσι αφηγούνται την καθημερινότητά τους. Και το να μπορέσουμε να αφηγηθούμε την καθημερινότητά μας με αυτό τον τρόπο είναι πολύ σημαντικό. Να μην επικεντρωνόμαστε μόνο στα αρνητικά που μας συμβαίνουν αλλά και στα θετικά. Να εκτιμούμε τα θετικά και να τηρούμε τις αναλογίες για τα αρνητικά, να μην υπερβάλουμε.
Δηλαδή η Θετική Ψυχολογία τονίζει πως όλα είναι στο μυαλό μας;
Αυτό είναι λίγο επικίνδυνο ξέρετε. Το όλα είναι στο μυαλό μας δεν σημαίνει να μην συμμετέχεις στα κοινά ή ότι η ανεργία δεν είναι πρόβλημα. Η ανεργία είναι πρόβλημα, απλά μην την κάνεις παντριέρα. Δεν είναι το ότι είμαι άνεργος, το ότι δεν είμαι παντρεμένος, το ότι δεν έχω παιδιά που μου κάνει τη ζωή μαύρη, αλλά η αφήγησή μου, γιατί με κάποιο τρόπο έχω επιλέξει να αφηγούμαι ότι η ζωή μου είναι μαύρη. Γιατί δεν είναι όλοι όσοι δεν έχουν παιδιά δυστυχισμένοι, δεν είναι όλοι οι άνεργοι δυστυχισμένοι.
Εξαρτάται από το πώς φιλτράρει ο καθένας τα γεγονότα;
Πώς τα αφηγείται, πώς τα ερμηνεύει και τι επιτρέπει στον εαυτό του να βιώσει. Αν είσαι φτωχός δεν μπορείς να βιώσεις χαρά ας πούμε; Δεν είναι πολλά τα χρόνια που στην Ελλάδα, στις δεκαετίες του ΄40 και του ’50, μέσα από την φτώχια μας ανδρωθήκαμε και φτιάξαμε πράγματα. Από την άλλη δεν θέλω να γίνω απολιτίκ που να λέει ότι παιδιά τα πάντα είναι μες στο μυαλό μας και άρα οι συνθήκες ζωής δεν παίζουν ρόλο. Φυσικά και παίζουν. Πρέπει να νιώθω ασφάλεια. Για παράδειγμα ένας Σύριος δεν μπορεί να βιώσει θετικά συναισθήματα την ώρα που βομβαρδίζεται. Η Θετική Ψυχολογία λέει ότι πρέπει να νιώθω ασφάλεια, να έχω σπίτι ή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, πράγματα σημαντικά που αν λείψουν οδηγούν στη δυστυχία. Από εκεί και πέρα όμως όταν κάποιος ξεπεράσει το σημείο όπου έχει εξασφαλίσει όσα προανέφερα, ο βαθμός της ευτυχίας εξαρτάται σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό από τον ίδιο.
Μπορεί κανείς να εκπαιδευτεί κ. Σταλίκα, ώστε να καλωσορίσει, αν μου επιτρέπετε, την θετικότητα στη ζωή του;
Φυσικά και μπορεί. Η δική μας Εταιρεία Θετικής Ψυχολογίας (ΕΕΘΕΨΥ), που είναι η μόνη εταιρεία στην Ελλάδα που ασχολείται με τη μελέτη της Θετικής Ψυχολογίας σε επιστημονική βάση και αποτελείται από καθηγητές πανεπιστημίου, διδάκτορες και υποψήφιους διδάκτορες, που κάνουμε έρευνα, έχουμε εκδόσεις, έχουμε και ένα πρόγραμμα ετήσιο που λέγεται Diploma in Positive Psychology, όπου ένα από τα πράγματα που κάνουμε είναι να εκπαιδεύουμε τους ανθρώπους ώστε να ανακαλύψουν την θετικότητα μέσα τους, τους βοηθάμε δηλαδή προς την κατεύθυνση αυτή.
Όσοι συμμετέχουν στο πρόγραμμα, αντιμετωπίζουν κάποιου είδους προβλήματα, πρόκειται για περιπτώσεις ψυχοπαθολογίας;
Όχι. Κάθε χρόνο επιλέγουμε να συμμετέχουν στο πρόγραμμα μικρές ομάδες 10-12 ατόμων και πρόκειται κυρίως για επαγγελματίες που ασχολούνται με την παροχή υπηρεσιών, όπως ψυχολόγοι, δάσκαλοι, παιδαγωγοί, χοροδιδάσκαλοι, νοσοκόμοι, υπάλληλοι διοικητικοί, υπάλληλοι σε γραφεία, άνθρωποι που έρχονται για να μάθουν περί Θετικής Ψυχολογίας και να την εφαρμόσουν τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική τους ζωή. Το πρόγραμμα είναι ετήσιο, είναι diploma, είναι ψυχοεκπαιδευτικό, δεν είναι θεραπευτικό , έρχεται κανείς και μαθαίνει περί Θετικής Ψυχολογίας και πώς να την εφαρμόσει τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική του ζωή.
Ποιες 2-3 πρακτικές συμβουλές θα δίνατε σε ανθρώπους που δεν μπορούν να συμμετάσχουν σε αντίστοιχο πρόγραμμα;
Ένα σημαντικό θέμα που εντοπίζει η Θετική Ψυχολογία είναι ότι εμείς οι άνθρωποι για κάποιο λόγο δεν βλέπουμε το θετικό γύρω μας. Όταν υπάρχουν άνθρωποι που έρχονται και μου λένε «Τι λες βρε Σταλίκα, πώς να βιώσουμε θετικά συναισθήματα, δεν βλέπεις τι γίνεται;», δεν βλέπουν. Η πρώτη μου συμβουλή λοιπόν είναι «Δείτε το θετικό γύρω σας». Τώρα θα μου πείτε αυτό που λες είναι πολύ αμερικανιά! Τι εννοείς με αυτό; Θα σας πω ένα παράδειγμα. Προχθές που ήμουν εδώ στην Κύπρο, είχαμε μάθημα και στο διάλλειμα βγήκα έξω, όπου είχε ένα πολύ ωραίο αεράκι και έναν πολύ ωραίο ήλιο. Είναι ένας τυπάς λοιπόν ο οποίος καπνίζει και του λέω, «Αχ, τι ωραίος ήλιος!» και μου απαντάει «Πω πω μας έχει πάει γαμώντας φέτος». Είναι ο ίδιος ήλιος τον όποιο εγώ τον βλέπω και λέω «Τι ωραία που είναι!» και αυτός σκέφτεται «Πω πω, τι τραβάω ο κακομοίρης!». Πολλά πράγματα δηλαδή αν αλλάξεις την οπτική σου γωνία τα βλέπεις θετικά. Η πρώτη συμβουλή μου λοιπόν είναι δείτε το θετικό γύρω σας, βρείτε τρεις θετικές στιγμές μες στην ημέρα, αν δεν τις βρείτε δημιουργήστε τες. Και τι σημαίνει δημιουργήστε τες; Κάντε ένα τηλέφωνο στον κολλητό σας και πείτε δέκα χαζομάρες για να περάσετε καλά, βάλτε μία μουσική που τη γουστάρετε και χορέψτε το πρωί ή το βράδυ πριν κοιμηθείτε για να νιώσετε καλά, κάντε μια δραστηριότητα η οποία σας ικανοποιεί, τρέξτε, πηγαίντε γυμναστήριο, πιείτε ένα ποτήρι κρασί. Κάντε κάτι όμως, έχοντας συνείδηση ότι αυτό το κάνω για να βιώσω θετικά συναισθήματα, γιατί μ’ αρέσει. Ένα είναι αυτό. Ένα δεύτερο είναι, μοιραστείτε θετικές σκέψεις ή θετικές αναμνήσεις με φίλους σας, η θετικότητα θέλει παρέα τις πιο πολλές φορές. Μόνος μου είναι δύσκολο να περνάω καλά. Υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις όταν ηρεμώ, χαλαρώνω, διαλογίζομαι αλλά τις περισσότερες φορές θέλουμε παρέα. Και εμείς οι Έλληνες είμαστε λίγο φλύαροι και μας αρέσει να μιλάμε, να πίνουμε. Μοιραστείτε με ανθρώπους σας παλιές καλές στιγμές, ξαναζήστε τες, αλλά όχι με παράπονο, μα για να νιώσετε ωραία, να νιώσετε ευλογημένοι που ζήσατε αυτές τις στιγμές. Και μια τρίτη και τελευταία συμβουλή είναι «Κάντε καλές πράξεις». Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα ερευνών δείχνει, πως όταν βοηθάμε κάποιον, εμείς παίρνουμε περισσότερη ικανοποίηση, περισσότερη ευχαρίστηση παρά αυτός που βοηθάμε.
Απευθυνόμενος σε εκπαιδευτικούς, τι θα θέλατε να τους πείτε κλείνοντας τη συνέντευξη;
Αυτό που θέλω να τους πω είναι ότι τα παιδιά για να μάθουν πρέπει να βρίσκονται σε καλή διάθεση. Ότι τα ευτυχισμένα παιδιά είναι έξυπνα παιδιά και όχι το αντίστροφο. Ότι πρώτα τα παιδιά μας πρέπει να είναι ευτυχισμένα και σε καλή διάθεση, να είναι χαρούμενα και ότι μέσα από τη χαρά τους ανοίγει το μυαλό τους ώστε να μπορέσουν να διερευνήσουν τον κόσμο, να χτίσουν τη σκέψη τους και να αποκτήσουν ανοιχτό μυαλό, θετική σκέψη, γνώσεις και ενδιαφέροντα. Αν θεωρήσουμε ότι η περιέργεια για μάθηση, η κριτική σκέψη, η δημιουργική σκέψη, η καινοτομία είναι πολύ σημαντικές ικανότητες, πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένα παιδί στις μέρες μας, ο καλύτερος τρόπος για να τα καλλιεργήσεις αυτά είναι με το να φροντίζεις το παιδί να είναι χαρούμενο. Πολλές έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα χαρούμενα παιδιά που βιώνουν θετικά συναισθήματα είναι πιο καινοτόμα, είναι πιο δημιουργικά, τα καταφέρνουν καλύτερα στην επίλυση προβλημάτων, είναι καλύτερα στο να καταλαβαίνουν έννοιες, στο να συγκρίνουν έννοιες. Φαίνεται πως η μάθηση συνδέεται άμεσα με τη θετικότητα ως προϋπόθεση της μαθησιακής διαδικασίας. Έτσι, στους εκπαιδευτικούς λέμε ότι προσπαθήστε να δημιουργήσετε ένα ευχάριστο κλίμα μες στην τάξη, να ιντριγκάρετε το ενδιαφέρον των παιδιών ανάλογα με την ηλικία τους, βάλτε τα σε μία κατάσταση περιέργειας, αναμονής, διάθεσης να μάθουν και όταν είναι σε αυτή την κατάσταση δώστε τους το υλικό που θέλετε να τους δώσετε γιατί τότε βρίσκονται σε θέση να αφομοιώσουν κριτικά τη γνώση, να την κάνουνε κτήμα τους.
Ευχαριστούμε πολύ για τα όμορφα που μοιραστήκατε μαζί μας!
Ο Αναστάσιος Σταλίκας είναι Καθηγητής Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Πραγματοποίησε τις διδακτορικές του σπουδές στην Κλινική Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο της Οτάβα. Δίδαξε ως επίκουρος και ως αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο McGill, στο Μόντρεαλ, και διεύθυνε την Ψυχοεκπαιδευτική και Συμβουλευτική Κλινική του ίδιου Πανεπιστημίου. Είναι ενεργός ερευνητής στον τομέα των θετικών συναισθημάτων και της θετικής ψυχολογίας και συγγραφέας άρθρων και επιστημονικών βιβλίων. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στον τομέα της κλινικής και συμβουλευτικής ψυχολογίας, καθώς και στην κατασκευή ψυχομετρικών εργαλείων και τη μεθοδολογία της έρευνας. Η έρευνα του εστιάζεται κυρίως στη ψυχοθεραπευτική συμμαχία, την ψυχολογική ανθεκτικότητα, τα θετικά συναισθήματα και την ψυχολογική ευεξία.
Είναι ιδρυτικό μέλος και εκλεγμένος Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Θετικής Ψυχολογίας, Η Ε.Ε.ΘΕ.ΨΥ. είναι πρωτοπόρος αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που προωθεί τη Θετική Ψυχολογία στην Ελλάδα.